Epicurus on the fear of death /Ο Επίκουρος για τον φόβο του θανάτου

συνέθιζε δὲ ἐν τῷ νομίζειν μηδὲν πρὸς ἡμᾶς εἶναι τὸν θάνατον ἐπεὶ πᾶν ἀγαθὸν καὶ κακὸν ἐν αἰσθήσει· στέρησις δέ ἐστιν αἰσθήσεως ὁ θάνατος. ὅθεν γνῶσις ὀρθὴ τοῦ μηθὲν εἶναι πρὸς ἡμᾶς τὸν θάνατον ἀπολαυστὸν ποιεῖ τὸ τῆς ζωῆς θνητόν, οὐκ ἄπειρον προστιθεῖσα χρόνον, ἀλλὰ τὸν τῆς ἀθανασίας ἀφελομένη πόθον. [...] ὥστε μάταιος ὁ λέγων δεδιέναι τὸν θάνατον οὐχ ὅτι λυπήσει παρών, ἀλλ’ ὅτι λυπεῖ μέλλων. ὅ γὰρ παρὸν οὐκ ἐνοχλεῖ, προσδοκώμενον κενῶς λυπεῖ. τὸ φρικωδέστατον οὖν τῶν κακῶν ὁ θάνατος οὐθὲν πρὸς ἡμᾶς, ἐπειδήπερ ὅταν μὲν ἡμεῖς ὦμεν, ὁ θάνατος οὐ πάρεστιν, ὅταν δὲ ὁ θάνατος παρῇ, τόθ’ ἡμεῖς οὐκ ἐσμέν. οὔτε οὖν πρὸς τοὺς ζῶντάς ἐστιν οὔτε πρὸς τοὺς τετελευτηκότας, ἐπειδήπερ περὶ οὓς μὲν οὐκ ἔστιν, οἳ δ’ οὐκέτι εἰσίν. [...] μνημονευτέον δὲ ὡς τὸ μέλλον οὔτε πάντως ἡμέτερον οὔτε πάντως οὐχ ἡμέτερον, ἵνα μήτε πάντως προσμένωμεν ὡς ἐσόμενον μήτε ἀπελπίζωμεν ὡς πάντως οὐκ ἐσόμενον.

Να συνηθίσεις την ιδέα ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτε για μας· διότι κάθε καλό και κάθε κακό βρίσκεται στην αίσθηση, ενώ ο θάνατος είναι ακριβώς η στέρηση της αίσθησης. Γι' αυτό η γνώση του γεγονότος ότι ο θάνατος δεν είναι τίποτε για μας μας κάνει ικανούς να απολαμβάνουμε την πρόσκαιρη ζωή μας, όχι γιατί προσθέτει άπειρο χρόνο σ' αυτήν, αλλά γιατί απομακρύνει τον πόθο της αθανασίας. [...] Επομένως, είναι ανόητος όποιος λέει ότι φοβάται τον θάνατο όχι επειδή θα υποφέρει όταν έρθει ο θάνατος, αλλά επειδή υποφέρει στη σκέψη ότι θα έρθει. Εκείνο που δεν φέρνει ταραχή όταν είναι παρόν, άδικα προξενεί πόνο όταν αναμένεται. Το πιο φοβερό από τα κακά, ο θάνατος, δεν είναι τίποτε για μας- στον βαθμό που όσο υπάρχουμε, δεν είναι παρών· κι όταν πάλι είναι παρών εκείνος, τότε δεν υπάρχουμε εμείς. Άρα, ο θάνατος δεν υπάρχει ούτε για μας τους ζωντανούς ούτε για τους πεθαμένους—εφόσον για τους πρώτους δεν υπάρχει ενώ οι άλλοι δεν υπάρχουν πια. [...] Πρέπει, επίσης, να θυμόμαστε ότι το μέλλον δεν είναι ούτε εντελώς δικό μας ούτε κι εντελώς ξένο μας, ώστε ούτε να περιμένουμε με βεβαιότητα ότι θα έρθει ούτε να απελπιζόμαστε ότι σίγουρα δεν θα έρθει.

Become accustomed to the belief that death is nothing to us. For all good and evil consists in sensation, but death is deprivation of sensation. And therefore a right understanding that death is nothing to us makes the mortality of life enjoyable, not because it adds to it an infinite span of time, but because it takes away the craving for immortality. [...] So that the man speaks but idly who says that he fears death not because it will be painful when it comes, but because it is painful in anticipation. For that which gives no trouble when it comes, is but an empty pain in anticipation. So death, the most terrifying of ills, is nothing to us, since so long as we exist, death is not with us; but when death comes, then we do not exist. It does not then concern either the living or the dead, since for the former it is not, and the latter are no more. [...] We must then bear in mind that the future is neither ours, nor yet wholly not ours, so that we may not altogether expect it as sure to come, nor abandon hope of it, as if it will certainly not come.

Επίκουρος, «Επιστολή προς Μενοικέα»,
Επίκουρος. Ηθική: Η Θεραπεία της Ψυχής,
μετάφρ. Γιώργος Ζωγραφίδης, Αθήνα: Ζήτρος, 2009, σσ. 253-255.

Epicurus, “Letter to Menoeceus,” transl. Cyril Bailey (1926).

*