Η βασιλική θεοκρατία του Βυζαντίου / The regal theocracy of Byzantium

Σύμφωνα με την πολιτική θεωρία των βυζαντινών, η εξουσία του αυτοκράτορα έχει θεϊκή προέλευση, ενώ ο ίδιος ο αυτοκράτορας είναι ο εκλεκτός του θεού και διοικεί χάρη στη θεία πρόνοια. Ο αυτοκράτορας είναι ο εκπρόσωπος του Θεού στη γη, εκτελεστής της θείας βουλήσεως. Η θέληση του αυτοκράτορα, ως αντανάκλαση της θείας θελήσεως ρυθμίζει τα πάντα, και φυσικά και το θέμα της διαδοχής. Στο σημείο αυτό στηρίζεται και ο θεσμός της συμβασιλείας, που εξασφαλίζει τη διαδοχή στο Βυζάντιο: ο αυτοκράτορας ως αντιπρόσωπος του Θεού και φορέας της εξουσίας που του έχει δοθεί από το Θεό, τη μεταβιβάζει σε άλλο πρόσωπο, το οποίο θα τον διαδεχτεί στο θρόνο μετά το θάνατο του. Από πολύ νωρίς όμως οι αυτοκράτορες άρχισαν να στέφουν ως διαδόχους τους τούς γιους τους και, παρόλο που η αρχή της κληρονομικής διαδοχής δεν είχε καθιερωθεί νομοθετικά, στην πράξη λειτούργησε ο κανόνας ο πρωτότοκος γιος του αυτοκράτορα να διαδέχεται τον πατέρα του. [...]

Δημοκρατία για τους Βυζαντινούς είναι το αντίθετο της μοναρχίας, της ανεξάρτητης εξουσίας που πηγάζει από τη θέληση του μονάρχη, του βυζαντινού αυτοκράτορα, που δεν είναι παρά ο εκφραστής της θείας βουλήσεως. Έτσι μπορούμε να πούμε ότι δημοκρατία (πηγή της εξουσίας ο δήμος) είναι το αντίθετο της θεοκρατίας (πηγή της εξουσίας ο Θεός) και από την άποψη αυτή να εξηγήσουμε τόσο την αρνητική όσο και την περιορισμένη χρήση της λέξης μέχρι την τελική της εκτόπιση από το γλωσσικό θησαυρό των Βυζαντινών. Η δημοκρατία μέσα σ' ένα απολυταρχικό καθεστώς, όπως η βυζαντινή αυτοκρατορία, θεωρείται σφετερισμός της εξουσίας από τον ιερόσυλο απέναντι στον αυτοκράτορα δήμο, που αντιπροσώπευε τη μόνη νομιμοποιημένη από το Θεό εξουσία.

* Διονυσία Μίσιου,
«Δήμοι και δημοκρατία στο Βυζάντιο»,
Αφιέρωμα στον Νίκο Σβορώνο,
Βασίλης Κρεμμυδάς, Χρύσα Μαλτέζου, Νικόλαος Μ. Παναγιωτάκης (επιμ.),
Πανεπιστήμιο Κρήτης 1986,
τόμ. 1, σσ. 64, 65, 68.
[Ελληνικά/Greek, PDF]