 |
| Έξοδος 6:2, 3, ΜΠΚ. Ανακριβείς, ασαφείς αποδόσεις του ιερού Τετραγράμματου με εκφράσεις του τύπου «ο Κύριος» και «το όνομά μου "Κύριος"», μακρόχρονο απομεινάρι ιουδαϊκής δεισιδαιμονίας. |
Το όνομα του Θεού αποτελεί επίσης έναν τρόπο με τον οποίο ο Θεός αποκαλύπτεται και γίνεται γνωστός. Ο Θεός διακηρύττει το όνομά του, καθώς η γνώση του ονόματος είναι απαραίτητη για την επίκληση και τη λατρεία του. Στον πιστό ορίζεται να φοβάται το θεϊκό όνομα, να μην το χρησιμοποιεί μάταια, να μη το βεβηλώνει και να μη το βλασφημεί. Ο Θεός βρίσκεται εκεί όπου επιλέγει να κατοικεί το όνομά του.
Δεδομένου ότι το όνομα για τον κόσμο της αρχαίας Ανατολής είναι σχεδόν ταυτόσημο με την ύπαρξη και εκφράζει τις λειτουργίες αυτού που το φέρει, γι’ αυτό και οι διάφοροι προσδιορισμοί για το Θεό έχουν ιδιαίτερη σπουδαιότητα.
El είναι ο γενικός χαρακτηρισμός για το Θεό από όλους τους Σημίτες. Η ρίζα ul, από την οποία προέρχεται, σημαίνει: είναι δυνατός, πρώτος, κυρίαρχος, βρίσκεται στην κορυφή. Οι σημασίες αυτές δείχνουν τη δύναμη και την εξουσία του Θεού και δημιουργούν απόσταση σε σχέση με τον άνθρωπο. Η λέξη el απαντάται συχνά ως δεύτερο συνθετικό σε εβραϊκά κύρια ονόματα, όπως για παράδειγμα στα Σαμουήλ, Ισραήλ, Ιωήλ.
Το όνομα El εμφανίζεται και σε συνδυασμό με άλλες λέξεις. Ως El shaddaj απαντά έξι φορές στην Πεντάτευχο και σημαίνει Θεός ο παντοκράτωρ ή παντοδύναμος. Ο χαρακτηρισμός αυτός χρησιμοποιείται σε πλαίσια σύναψης διαθήκης μεταξύ του Θεού και των Πατριαρχών ή διαβεβαίωσης των Πατριαρχών στους απογόνους τους ότι ο Θεός θα τους ευλογήσει. Το ότι ο Θεός αποκαλύφθηκε στους Πατριάρχες του Ισραήλ με το όνομα El shaddaj δηλώνεται και στο περιστατικό της κλήσης του Μωυσή. Η λέξη shaddaj μόνη της βρίσκεται στις διηγήσεις για τον Βαλαάμ.
Το όνομα El eljon, που μεταφράζεται ως Θεός ο ύψιστος, επαναλαμβάνεται τέσσερις φορές στη διήγηση για τον Μελχισεδέκ, δύο από τις οποίες συνδέονται με τη φράση «δημιουργός του ουρανού και της γης». Εκτός από αυτές τις αναφορές, ο τίτλος απαντάται σε δύο ακόμη σημεία στην Πεντάτευχο, σε ποιητικά κείμενα, που μιλούν για την κυριαρχία του Θεού πάνω στα έθνη.
Ο τίτλος El olam, που θα πει Θεός ο αιώνιος, χρησιμοποιείται στο περιστατικό, στο οποίο, μετά την επίτευξη συμφωνίας του Αβραάμ με τον Αβιμέλεχ, ο πρώτος φυτεύει ένα κυπαρίσσι και επικαλείται το όνομα του Θεού του αιώνιου. Το όνομα καθεαυτό εμφανίζεται μία μόνο φορά στην Πεντάτευχο, αλλά η έννοια της αιωνιότητας του Θεού υπάρχει δύο ακόμη φορές.
El roj είναι το όνομα που χρησιμοποιεί η Άγαρ για το Θεό μετά τη φυγή της από τη Σάρα Η εξήγηση του ονόματος δίνεται από το ίδιο το κείμενο και είναι «ο Θεός που με βλέπει».
Ο πληθυντικός της λέξης el ή eloah, δηλαδή το elohim, είναι το πιο συνηθισμένο όνομα για το Θεό. Αυτός ο πληθυντικός θεωρείται απόλυτος πληθυντικός έμφασης, αποδίδεται με το «Θεός», και τα επίθετα και τα ρήματα που τον συνοδεύουν βρίσκονται σε ενικό αριθμό. Το όνομα Elohim χρησιμοποιείται σε όλο το πρώτο κεφάλαιο της Γένεσης, όπου τονίζεται ο ρόλος του Θεού ως δημιουργού, και συχνά απαντά σε συνδυασμό με το όνομα Jahwe, ως Jahwe Εlohim, που θα πει Κύριος ο Θεός. Η λέξη elohim ορισμένες φορές αναφέρεται σε ξένους θεούς. Τότε, όμως, τα επίθετα και τα ρήματα που τη συνοδεύουν δε βρίσκονται σε ενικό, αλλά σε πληθυντικό αριθμό.
Το όνομα Jahwe είναι το προσωπικό όνομα του Θεού. Σύντομοι τύποι του είναι τα: Ja, Jo και Jahu. Προέρχεται από το ρήμα hajah, που σημαίνει «είμαι». Αποκαλύφθηκε μεν στον Αβραάμ, αλλά στον Μωυσή δόθηκε η εξήγηση του ονόματος. Αντιστοιχεί με το ο Ων, δηλαδή αυτός που είναι, αυτός που υπάρχει. Το όνομα αυτό διαφέρει από άλλα ονόματα θεών, επειδή δε συνδέεται με μια συγκεκριμένη λειτουργία του Θεού, αλλά δηλώνει την πραγματικότητα της παρουσίας και της ενέργειάς του. Εμφανίζεται για πρώτη φορά στα πλαίσια των οδηγιών που δίνει ο Θεός στον Αδάμ, και έκτοτε απαντάται συχνά σε σχέση με τη σύναψη διαθήκης. Ο Ιησούς στο Κατά Ιωάννην ευαγγέλιο χρησιμοποιεί το όνομα αυτό για τον εαυτό του, και με αυτόν τον τρόπο υπαινίσσεται την ταύτισή του με το Θεό της Παλαιάς Διαθήκης.
Η λέξη adon, που θα πει «κύριος» ή «αφέντης», είναι ένας ακόμη χαρακτηρισμός του Θεού. Συνηθίζεται κυρίως η προσφώνηση Adonaj, που μεταφράζεται «κύριέ μου». Σε συνδυασμό με το όνομα Jahwe, ως Jahwe adonaj, βρίσκεται σε προσευχές. Στο Δευτερονόμιο ο Jahwe χαρακτηρίζεται «Θεός των θεών και Κύριος των κυρίων». Η λέξη Adonaj χρησιμοποιείται στη θέση της λέξης Jahwe, όταν αργότερα για λόγους ευσέβειας η τελευταία απαγορεύεται να προφέρεται. Στη μετάφραση των Ο΄ και τα δύο ονόματα, Adonaj και Jahwe, αποδίδονται με το «Κύριος».
Ο Θεός του Ισραήλ φέρει ακόμα και άλλους χαρακτηρισμούς. Όταν ο Ιακώβ συναντά τον Λάβαν για τελευταία φορά, κάνει λόγο για «το Θεό του Αβραάμ και το φόβο του Ισαάκ». Ο «φόβος του Ισαάκ» αποτελεί όνομα του Θεού, και ο Ιακώβ στη συμφωνία που κλείνει με τον Λάβαν δίνει όρκο στο όνομα αυτό.
Ο «ισχυρός του Ιακώβ» είναι ένας άλλος σημαντικός τίτλος για το Θεό. Στα πλαίσια της ευλογίας του Ιακώβ στα παιδιά του, ο Ιακώβ περιγράφει την πρόνοια του Θεού για τον Ιωσήφ και μαζί με διάφορα άλλα ονόματα του Θεού αναφέρεται και στον «ισχυρό του Ιακώβ».
Ο χαρακτηρισμός «βράχος» απαντάται αρκετές φορές στον ύμνο που απευθύνει ο Μωυσής μπροστά στη συγκεντρωμένη ισραηλιτική κοινότητα. Σε κάθε περίπτωση εκφράζει την έννοια της ασφάλειας και της σταθερότητας. Στη Γένεση εντοπίζεται και ο συναφής τίτλος «λίθος του Ισραήλ».
Ο τίτλος «βασιλιάς» δηλώνει την κυριότητα του Θεού πάνω στο λαό του. Αν και η παράσταση του Θεού ως βασιλιά αναπτύσσεται ιδιαίτερα μετά την εγκαθίδρυση της μοναρχίας, απαντά και σε κείμενα που περιγράφουν την κατάσταση πριν από την είσοδο στη γη της επαγγελίας.
Ο Θεός ως πατέρας αναφέρεται μία μόνο φορά στην Πεντάτευχο. Είναι ο πατέρας του Ισραήλ, επειδή διαμόρφωσε και δημιούργησε αυτόν το λαό.
Όλα αυτά τα ονόματα για το Θεό, η αποκάλυψή του και η σχέση του με το λαό του δείχνουν ότι ο Θεός στην Πεντάτευχο είναι ένας προσωπικός Θεός. Ο Ισραήλ τον γνωρίζει ως πρόσωπο και αναπτύσσει μια προσωπική και οικεία σχέση μαζί του. Ο Θεός δημιουργεί τον κόσμο και παρεμβαίνει στο ιστορικό γίγνεσθαι για χάρη του Ισραήλ, διεκδικεί την αποκλειστικότητα στη λατρεία, με τις ενέργειές του φανερώνει το χαρακτήρα του, που συνίσταται στην αγιότητα, το έλεος, την αγάπη, την πιστότητα και τη δικαιοσύνη, ενώ με το πρόσωπό του, τον άγγελο του Γιαχβέ, τη δόξα και το όνομά του αποκαλύπτεται στους εκλεκτούς του ή σε ολόκληρη την ισραηλιτική κοινότητα. Ειδικά με την γνώση των θεϊκών ονομάτων ο άνθρωπος μπορεί να έρθει σε επαφή με το Θεό και να έχει μια διαλογική συνάντηση μαζί του. Μόνο μέσα από αυτή τη συνάντηση μπορεί να καθορίσει τη σχέση του μαζί του, με τους άλλους ανθρώπους και με τον ίδιο του τον εαυτό.
* Ελένη Σουμάνη,
«Ο Θεός στην Πεντάτευχο»,
Σύνθεσις/Synthesis,
Τμήμα Θεολογίας Α.Π.Θ.,
τεύχ. 01, Μάιος 2012,
σσ. 72-75 [68-75].
[Ελληνικά/Greek, PDF]
No comments:
Post a Comment