Το
Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως αποφάσισε ομόφωνα ότι ένας ικανός ενήλικος
ασθενής έχει το δικαίωμα να αρνηθεί οποιαδήποτε ιατρική θεραπεία,
συμπεριλαμβανομένης της μετάγγισης αίματος.
του Massimo Introvigne
Η προσφεύγουσα Rosa Edelmira Pindo Mulla στην ακροαματική διαδικασία του ΕΔΑΔ. Στιγμιότυπο οθόνης.
Στις 17 Σεπτεμβρίου 2024, με την απόφαση « Pindo Mulla κατά Ισπανίας
», το Μεγάλο Τμήμα του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων
(ΕΣΔΑ) επιδίκασε στους Μάρτυρες του Ιεχωβά άλλη μια ηχηρή νομική νίκη,
αυτή τη φορά για το συχνά συζητούμενο ζήτημα του αίματος μεταγγίσεις.
Ήταν μια σπάνια ουσιαστικά ομόφωνη απόφαση όλων των 17 δικαστών του
Τμήματος Μείζονος Συνθέσεως (8 εξέφρασαν εν μέρει αντίθετη γνώμη όχι για
την ουσία του θέματος αλλά μόνο για το ζήτημα της ηθικής βλάβης).
Η
υπόθεση αφορούσε τη Rosa Edelmira Pindo Mulla, μια γυναίκα του
Ισημερινού που ζει στην Ισπανία. Τον Μάιο του 2017, διαγνώστηκε με
ινομύωμα μήτρας και συνέστησε υστερεκτομή. Προβλέποντας τη χειρουργική
επέμβαση, ολοκλήρωσε ένα νέο Διαρκές Πληρεξούσιο (DPA) που αρνείται τις
μεταγγίσεις αίματος στις 4 Αυγούστου 2017, μαζί με μια παρόμοια
διατυπωμένη Advance Medical Directive (AMD) που κατέγραψε στο εθνικό
μητρώο AMD της Ισπανίας. Η υστερεκτομή τελικά καθυστέρησε.
Στις
6 Ιουνίου 2018, η Πίντω εισήχθη στο νοσοκομείο Soria λόγω σημαντικής
αιμορραγίας από το ινομύωμα της μήτρας και το επίπεδο της αιμοσφαιρίνης
της έπεσε στα 4,7 g/dl. Ο γυναικολόγος που τη θεράπευε συνέστησε
μετάγγιση αίματος, την οποία αρνήθηκε. Τόσο η Πίντω όσο και ο γιατρός
υπέγραψαν ένα έντυπο «συναίνεσης» που επιβεβαίωνε την άρνησή της. Της
χορηγήθηκε τρανεξαμικό οξύ, το οποίο σταμάτησε την αιμορραγία και έγιναν
ρυθμίσεις για τη μεταφορά της στο Νοσοκομείο Λα Παζ στη Μαδρίτη για
εμβολισμό της μητριαίας αρτηρίας — μια ελάχιστα επεμβατική διαδικασία
που αποσκοπεί στην πρόληψη μελλοντικής αιμορραγίας.
Κατά
τη μεταφορά με ασθενοφόρο στο Νοσοκομείο Λα Παζ, οι γιατροί έλαβαν μια
ex parte δικαστική απόφαση που τους εξουσιοδοτούσε να χορηγήσουν «όποια
θεραπεία» έκριναν απαραίτητη. Δεν ενημέρωσαν τον εφημερεύοντα δικαστή
ότι η Πίντο είχε τις αισθήσεις της και είχε επανειλημμένα αρνηθεί τη
μετάγγιση αίματος μέσω του DPA, της AMD, των συζητήσεων με τους γιατρούς
της Soria και του υπογεγραμμένου εντύπου «συναίνεσης». Για τη δικαστική
απόφαση δεν ενημερώθηκε ούτε η Πίνδο.
Φτάνοντας
στο Νοσοκομείο Λα Παζ, η Πίντο, περιμένοντας εμβολισμό της μητριαίας
αρτηρίας, μεταφέρθηκε στο χειρουργείο, νάρκωσε και υποβλήθηκε σε
υστερεκτομή και τρεις μεταγγίσεις αίματος.
Μετά
την αποφυλάκισή της, η Πίντω άσκησε έφεση κατά της εντολής του
εφημερεύοντος δικαστή. Οι προσφυγές της απορρίφθηκαν στην Ισπανία από το
πρωτοβάθμιο δικαστήριο, το εφετείο και το Συνταγματικό Δικαστήριο και
παρέπεμψε την υπόθεσή της στο ΕΔΑΔ.
Το
Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως διευκρίνισε αρχικά ότι η υπόθεση Πίνδο δεν
πρέπει να συγχέεται (όπως είχε προσπαθήσει να κάνει η Γαλλία, η οποία
παρενέβη στη διαδικασία) με την υπόθεση της υποβοηθούμενης αυτοκτονίας. Η
Πίνδο δεν ήθελε να πεθάνει. Ήθελε να ζήσει, αποφεύγοντας ωστόσο τις
μεταγγίσεις αίματος. Ως μάρτυρας του Ιεχωβά, συμμεριζόταν την πεποίθηση
ότι οι μεταγγίσεις αίματος παραβιάζουν τη βιβλική απαγόρευση της
«τρώγοντας αίματος» και ότι οι οπαδοί θα πρέπει «να υπακούουν στο νόμο
του Ιεχωβά σχετικά με το αίμα αρνούμενοι να δεχτούν μετάγγιση αίματος,
ακόμη και σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης» (« Cherish God's Gift της Ζωής », «Η Σκοπιά» [Έκδοση Μελέτης], Φεβρουάριος 2023, 20–25 [23]).
Το
Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως σημείωσε επίσης ότι η υπόθεση αφορούσε έναν
ενήλικα και, ως εκ τούτου, το θέμα σχετικά με το αν οι γονείς που είναι
Μάρτυρες του Ιεχωβά μπορούν να αρνηθούν τη μετάγγιση αίματος για τα
ανήλικα παιδιά τους δεν χρειαζόταν να εξεταστεί στην ετυμηγορία.
Ο
Shane Brady, ένας από τους δικηγόρους που εκπροσωπεί την Πίνδο,
παρουσιάζοντας την υπόθεσή της στην ακροαματική διαδικασία του ΕΔΑΔ.
Στιγμιότυπο οθόνης.
Στην
περίπτωση των ενηλίκων, οι δικαστές επανέλαβαν ότι, «Στον τομέα της
υγειονομικής περίθαλψης, ο σεβασμός της προσωπικής αυτονομίας είναι μια
γενική και θεμελιώδης αρχή. Προστατεύεται κυρίως από τον παγκοσμίως
αναγνωρισμένο κανόνα της ελεύθερης και ενημερωμένης συναίνεσης. Ο νομικά
αρμόδιος ασθενής που έχει ενημερωθεί δεόντως για την κατάσταση της
υγείας του και τις διαθέσιμες θεραπείες, καθώς και για τις συνέπειες αν
δεν γίνει αποδεκτή θεραπεία, έχει το δικαίωμα να αποφασίσει ελεύθερα εάν
θα δώσει τη συγκατάθεσή του στη θεραπεία ή θα την αρνηθεί» (παρ. 138).
Ακόμη και όταν η άρνηση θεραπείας «μπορεί να οδηγήσει σε θανατηφόρο
αποτέλεσμα, η επιβολή ιατρικής περίθαλψης χωρίς τη συγκατάθεση ενός
διανοητικά ικανού ενήλικου ασθενούς θα επηρέαζε τη σωματική ακεραιότητα
ενός ατόμου» και θα παραβίαζε την Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων
Δικαιωμάτων (παρ. 139).
Ο Πίντο είχε αναφέρει τις δύο υποθέσεις του ΕΣΔΑ « Οι Μάρτυρες του Ιεχωβά της Μόσχας και άλλοι κατά Ρωσίας » (10 Ιουνίου 2010) και « Ταγκανρόγκ ΛΡΟ και άλλοι κατά Ρωσίας
» (7 Ιουνίου 2022), οι οποίες αναγνώρισαν το δικαίωμα των ενήλικων
Μαρτύρων του Ιεχωβά να αρνηθούν Είναι αλήθεια, είπε η ΕΣΔΑ, ότι, όπως
αντιτάχθηκε η Ισπανία (και η Γαλλία), «το πλαίσιο αυτών των υποθέσεων
ήταν πολύ διαφορετικό από αυτό της παρούσας. Αφορούσαν τη διάλυση και
την απαγόρευση των οργανώσεων των Μαρτύρων του Ιεχωβά στη Ρωσία. Κατά
συνέπεια, τα επίμαχα δικαιώματα της Σύμβασης ήταν διαφορετικά, ιδίως
αυτά της ελευθερίας του συνεταιρίζεσθαι και της ελευθερίας της
θρησκείας. Το δικαίωμα του ασθενούς να αρνηθεί την ιατρική περίθαλψη δεν
αντιμετωπίστηκε άμεσα ως τέτοιο. Ακόμα κι έτσι, αυτές οι κρίσεις
μπορούν να υπενθυμιστούν εδώ στο βαθμό που επιβεβαιώνουν, σε σχέση με
τις πεποιθήσεις των Μαρτύρων του Ιεχωβά,… ότι η ελευθερία αποδοχής ή
άρνησης συγκεκριμένης ιατρικής θεραπείας ήταν ζωτικής σημασίας για την
αυτοδιάθεση και την προσωπική αυτονομία» (παρ. 140).
Η
Ισπανία αντιτάχθηκε ότι σε αυτή την περίπτωση η απόφαση των γιατρών
δικαιολογείται από την ανάγκη να σωθεί η ζωή του ασθενούς. Το Δικαστήριο
διαφώνησε, υπενθυμίζοντας στην Ισπανία ότι η ΕΣΔΑ έχει επανειλημμένα
υποστηρίξει ότι «στο πλαίσιο της συνήθους υγειονομικής περίθαλψης
προκύπτει από το άρθρο 8 της [Ευρωπαϊκής] Σύμβασης [για τα Ανθρώπινα
Δικαιώματα] ότι ο αρμόδιος, ενήλικος ασθενής έχει το δικαίωμα να
αρνηθεί, ελεύθερα και συνειδητά, ιατρική περίθαλψη παρά τις πολύ
σοβαρές, ακόμη και θανατηφόρες, συνέπειες που μπορεί να έχει μια τέτοια
απόφαση. Είναι θεμελιώδης αρχή στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης
ότι το δικαίωμα του ασθενούς να δώσει ή να αρνηθεί τη συγκατάθεσή του
για θεραπεία πρέπει να γίνεται σεβαστό» (παρ. 146). Αναφερόμενος στην
υπόθεση των Μαρτύρων του Ιεχωβά της Μόσχας και άλλων κατά Ρωσίας
, το Μεγάλο Τμήμα σημείωσε ότι «το δημόσιο συμφέρον για τη διατήρηση
της ζωής ή της υγείας ενός ασθενούς πρέπει να υποχωρεί στο συμφέρον του
ασθενούς να κατευθύνει την πορεία της ζωής του». (παρ. 148). Και
επιπλέον, «οι επιθυμίες του ασθενούς πρέπει να αντιμετωπίζονται ως
ύψιστης σημασίας» (παρ. 149).
Στην
περίπτωση της Πίνδου, ένα ερώτημα ήταν αν είχε εκφράσει κατηγορηματικά
την άρνησή της για τις μεταγγίσεις αίματος. Στην προσπάθειά τους να
δικαιολογήσουν τις επιβληθείσες μεταγγίσεις αίματος, τα ισπανικά
δικαστήρια και οι γιατροί της Λα Παζ βασίστηκαν σε αντιφατικά
επιχειρήματα. Αφενός, ισχυρίστηκαν ότι η άρνηση της Πίνδου για
μεταγγίσεις αίματος δεν ήταν γραπτή (στην πραγματικότητα, όπως σημείωσε
το Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως, η άρνησή της για αίμα καταγράφηκε εγγράφως
στο DPA, AMD, και στο υπογεγραμμένο έντυπο «συναίνεσης»). Και, από την
άλλη πλευρά, υποστήριξαν ότι το DPA και το AMD της ήταν άσχετα επειδή
ήταν πλήρως ικανή και είχε τις αισθήσεις της κατά τη στιγμή της
επέμβασης (το Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως σημείωσε ότι εάν είχε τις
αισθήσεις της, τότε δεν υπήρχε νόμιμη βάση για την εντολή που επιτρέπει
τη μετάγγιση). Το Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως άσκησε έντονη κριτική σε αυτά
τα αντιφατικά επιχειρήματα (παρ. 159–182).
Ένας από τους δικηγόρους της ισπανικής κυβέρνησης μιλώντας στην ακρόαση του ΕΔΑΔ. Στιγμιότυπο οθόνης.
Σε
ό,τι αφορά τις προηγούμενες οδηγίες γενικά, το Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως
δήλωσε επίσης ότι «τόσο η αρχή της παροχής δεσμευτικής νομικής ισχύος
σε προηγούμενες οδηγίες [όπου οι ασθενείς μπορούν να δηλώσουν εκ των
προτέρων ότι θα αρνούνταν μια συγκεκριμένη ιατρική θεραπεία], όσο και η
σχετική επίσημη και πρακτική τροπολογίες, εμπίπτουν στο περιθώριο
εκτίμησης των Συμβαλλόμενων Κρατών» (παρ. 153). Η Ισπανία δεν
υποχρεώθηκε να εισαγάγει ένα σύστημα προηγούμενων οδηγιών, αλλά, αφού το
έπραξε, πρέπει να σεβαστεί το περιεχόμενο των οδηγιών. Ακόμη και σε
χώρες χωρίς σύστημα που αναγνωρίζει επίσημα τις προηγούμενες οδηγίες, το
Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως σημείωσε (παρ. 151–153) ότι το άρθρο 9 της
Σύμβασης του Οβιέδο (που επικυρώθηκε από τις περισσότερες από τις 46
χώρες του Συμβουλίου της Ευρώπης) απαιτεί ότι «οι επιθυμίες που είχαν
εκφράσει προηγουμένως… θα ληφθούν υπόψη.» Το Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως
τόνισε (παρ. 149) την κυρίαρχη αρχή ότι «οι επιθυμίες του ασθενούς
πρέπει να αντιμετωπίζονται ως υψίστης σημασίας».
Στην
περίπτωση της Πίνδου, το ΕΣΔΑ σημειώνει ότι όταν οι γιατροί ζήτησαν από
δικαστή να τους εξουσιοδοτήσει να χορηγήσουν στον ασθενή «οποιαδήποτε
θεραπεία» θα έκριναν απαραίτητη, «αυτό που δεν κοινοποιήθηκε στον
εφημερεύοντα δικαστή ήταν η πληροφορία ότι το προηγούμενο βράδυ στις Στο
νοσοκομείο Soria, μια κλινική ιατρός (Dr BL) είχε περάσει από τη
σχετική διαδικασία συναίνεσης με την αιτήτρια, η οποία είχε εκφράσει την
άρνησή της για μετάγγιση αίματος εγγράφως στο έγγραφο συγκατάθεσης μετά
από ενημέρωση» (παρ. 159). Με άλλα λόγια, οι γιατροί παραπλάνησαν τον
δικαστή για τη θέση της Πίνδου.
Επιπρόσθετα,
η ΕΣΔΑ σημειώνει «ότι δεν υπήρξε πραγματική επικοινωνία μεταξύ του
ιατρικού προσωπικού και του αιτητή για την επικείμενη παρέμβαση. Δεν
ακολουθήθηκε η συνήθης διαδικασία συναίνεσης και δεν έγινε καμία
απολύτως αναφορά στην απόφαση που εξέδωσε ο εφημερεύων δικαστής» (παρ.
167).
Δεν
υπήρχαν στοιχεία ότι η Πίνδο ήταν ανίκανη τη στιγμή που ενημέρωσε τους
γιατρούς ότι δεν θα δεχόταν μετάγγιση αίματος ή ότι άλλαξε γνώμη στη
συνέχεια. Αντίθετα, το Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως σημείωσε ότι κατά την
εισαγωγή στο νοσοκομείο της Λα Παζ, τα νοσοκομειακά αρχεία επιβεβαιώνουν
ότι η Πίνδο «είχε τις αισθήσεις της εκείνη τη στιγμή και μάλιστα σε
πλήρη εγρήγορση» (παρ. 167). Το ΕΔΔΑ κατέληξε στο συμπέρασμα ότι η
αναγκαστική χορήγηση μεταγγίσεων αίματος σε αυτήν «ήταν το αποτέλεσμα
μιας διαδικασίας λήψης αποφάσεων που, όπως λειτούργησε στην προκειμένη
περίπτωση, δεν επέτρεπε επαρκή σεβασμό της αυτονομίας της αιτούσας, όπως
προστατεύεται από το άρθρο 8 [της Ευρωπαϊκής Σύμβασης για Ανθρώπινα
Δικαιώματα], την οποία αυτονομία επιθυμούσε να ασκήσει για να τηρήσει
μια σημαντική διδασκαλία της θρησκείας της» (παρ. 183).
Η Πρόεδρος Síofra O'Leary προεδρεύει της ακρόασης «Pindo» ECHR. Στιγμιότυπο οθόνης.
Το
Τμήμα Μείζονος Συνθέσεως κατέληξε στο συμπέρασμα ότι τα δικαιώματα της
Πίνδο βάσει του άρθρου 8 (δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής ζωής),
«ανάγνωση υπό το φως του άρθρου 9» (δικαίωμα στην ελευθερία σκέψης,
συνείδησης και θρησκείας) είχαν παραβιαστεί και διέταξε την Ισπανία να
πληρώσει στο ευρώ της 12.000 για ηθική βλάβη συν 14.000 ευρώ για έξοδα
και έξοδα.
Ας
ελπίσουμε ότι αυτό το σημαντικό προηγούμενο θα πείσει τα κράτη που
εξακολουθούν να αντιτίθενται στο να διδάσκουν οι Μάρτυρες του Ιεχωβά για
τις μεταγγίσεις αίματος και ακόμη και να αντλούν από αυτές τις
αντιρρήσεις συμπεράσματα που απειλούν το νομικό καθεστώς των
θρησκευτικών οργανώσεων στις χώρες τους, ότι παραβιάζουν το διεθνές
δίκαιο. Το τελευταίο εξουσιοδοτεί τους αρμόδιους ενήλικες ασθενείς να
αρνούνται οποιαδήποτε ιατρική περίθαλψη ανεξάρτητα από τις περιστάσεις
και προστατεύει τη θρησκευτική ελευθερία όσων το κάνουν για
θρησκευτικούς λόγους.
in: Biver-Pettinger & Shuali (eds.), Traduire la Bible : hier et aujourd’hui. Strasbourg: Association Presses Universitaires de Strasbourg 2024, pp. 81–115.
