Καθαρά Δευτέρα«Η Καθαρά Δευτέρα είναι μια πανάρχαιη γιορτή που σχετίζεται κυρίως με τις φαλλικές πομπές των Κατ' Αγρούς Διονυσίων αλλά και με ορισμένες Απολλώνιες ιδέες λατρευτικού περιεχομένου.
Λέγεται Καθαρά διότι από το πρωί οι νοικοκυρές καθαρίζουν τα σκεύη τους από τα μαγειρέματα των Απόκρεω.
Καθαρίζουν δηλαδή τη λάτρα τους.
Η λέξη λάτρα παράγεται από το ρήμα λατρεύω. Λατρεύω, από το λατρίς, πάει να πει δουλεύω, υπηρετώ· ακόμη προσεύχομαι, θυσιάζω. Λάτρις είναι η υπηρέτρια θεών και ανθρώπων και λάτρο η αμοιβή τους.
Η έννοια του καθαρού σχετίζεται τόσο με τη λάτρα, όσο και με τη λατρεία των Καθαρμών που παράγονται από το επίθετο καθαριστής. Καθ, απ' όπου το ρήμα καθ-αίρω και από κάθαρση, καθάρσιος κ.ά. Καθαρμός, κασταλία, κάθαρμα, καθάρειος, καθαρίζω, καθαιρώ σημαίνει καθαρίζω, δηλαδή μαζεύω και απορρίπτω τα σκουπίδια, τα καθάρματα. Το κάθαρμα -κυριολεκτικά το σκουπίδι- παράγεται από το καθαίρω.
Για τους λαογράφους μας, η Καθαρά Δευτέρα ανήκει στην Απόκρια ή αποκρέα του μεταγενέστερου επιθέτου απόκρεως που παράγεται από τις λέξεις από + κρέας. Η τελευταία μέρα κρεοφαγίας πριν από τις νηστείες.
Γράφει ο Μέγας για την Καθαρά Δευτέρα: «Κανείς κανών [σ. 197] δεν απαγορεύει το κρασί. Η ευθυμία διατηρείται από την προηγούμενη. Υπάρχει κέφι και λυτή γλώσσα, με μια διαφορά· η σκηνή αλλάζει και όλοι οικογενειακώς εξέρχονται στην εξοχή για να κάμουν τα κούλουμα».
Τα κούλουμα, η γιορτή της Καθαράς Δευτέρας, παράγονται από την αλβανική colum που σημαίνει καθαρός ή από τη λατινική cumulus. Κούμουλος είναι ο σωρός, η προσθήκη, το επίμετρο. Και Κούμουλα, μας πληροφορεί ο Σ. Μάνεσης, λέγονται στη Μύκονο, στην Πάρο και στην Κρήτη.
Μ' αυτή την έννοια τα κούλουμα, από το cumulus, είναι τα μεθεόρτια των Απόκρεω. Μια μέρα ακόμα που προστίθεται, που «σωρεύεται» στο αποκριάτικο ξεφάντωμα με χορούς, μιμήσεις, τραγούδια, πέταγμα αετών και άλλες εκδηλώσεις. Η διαφορά όπως είπαμε είναι η κοινή έξοδος, η ομαδική έξοδος στην εξοχή, όπου παλιότερα, στα χωριά της Θεσσαλίας, κυρίως στον Τύρναβο, κρατούσαν φαλλούς από πηλό, ξύλινους ή από καρότα.
Γράφει ο Αχ. Τζάρτζανος για το έθιμο: «Άμα άκουε κανείς τα τραγούδια μπορούσε να λάβει μια ιδέα τι ήταν τα φαλλικά και τα άλλα όμοια άσματα των αρχαίων Ελλήνων». Όταν ομαδικά έβγαιναν στην εξοχή για να γιορτάσουν τα Κατ' Αγρούς Διονύσια ή τα σημερινά Κούλουμα».
Ιστορία μιας λέξης,
Εκδοτικός Οίκος Α. Α. Λιβάνη, 1996,
σσ. 196, 197.
Ενδιαφέρον έχει το ευσύνοπτο του σχετικού άρθρου της Βικιπαίδειας:
Καθαρά Δευτέρα
Από τη Βικιπαίδεια, την ελεύθερη εγκυκλοπαίδεια
Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημάνει το τέλος των Απόκρεω. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί "καθαρίζονταν" πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα),ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.Τ΄ ακούτε τι παράγγειλε η Καθαρή Δευτέρα;
Πεθαίν΄ ο Κρέος, πέθανε, ψυχομαχάει ο Τύρος
σηκώνει ο Πράσος την ουρά κι ο Κρέμμυδος τα γένεια
Μπαλώστε τα σακούλια σας, τροχίστε τα λεπίδια
και στον τρανό τον πλάτανο, να μάσουμε στεκούλια
(Δημοτικός σατυρικός θρήνος Φθιώτιδας)Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή του Πάσχα.Δείτε επίσης
Πηγές
- Νεώτερον Εγκυκλοπαιδικόν Λεξικόν Ηλίου τ.3ος, σ.264
No comments:
Post a Comment