«Η κυριαρχία του χριστιανικού στοιχείου απειλήθηκε ασφαλώς πολλές φορές από διανοούμενους ή αιρετικούς όπως ο φιλόσοφος Ιωάννης ο Ιταλός και ο Βόρις Βογόμιλος (ένας χαρισματικός Βούλγαρος ηγέτης) στις αρχές του 12ου αιώνα, ή ο Γεώργιος Γεμιστός (Πλήθων) (ο οποίος ασπάστηκε την παγανιστική θρησκεία και φιλοσοφία) τον 15ο αιώνα. Γενικά όμως, η αιρετική θεολογία δεν ήταν τόσο διαδεδομένη όσο στη Δύση. Οι θεολογικές διαφωνίες αποκαλύπτουν πολύ συχνά τη χαρακτηριστική σύμμειξη στοιχείων του βυζαντινού πολιτισμού. Ο Ιταλός και ο Πλήθων εκπροσωπούσαν τις φιλοσοφικές παραδόσεις και λατρείες της αρχαίας Ελλάδας· ο Βόρις, τις διάφορες εκδοχές της μεσαιωνικού θρησκευτικού τυπικού. Παρότι το Βυζάντιο ήταν το χωνευτήρι όλων των χριστιανικών παραδόσεων που είχαν γραφτεί στα ελληνικά, διαφύλαξε πολλά ποιήματα και ιστορήματα που μιλούσαν για τις αρχαίες θεότητες, καθώς και αρκετούς από τους ναούς και τα αγάλματά τους.
Η κλασική παγανιστική κληρονομιά διαπότισε τις εκπαιδευτικές, διοικητικές και πολιτισμικές παραδόσεις της αυτοκρατορίας, οικοδομώντας το ισχυρό έρεισμα της μακραίωνης ιστορίας του Βυζαντίου. Η ενοποίηση των βυζαντινών παραδόσεων οφειλόταν σε ένα ανυποχώρητο σύστημα πίστης το οποίο, ενώ βασιζόταν στην αυστηρή διατύπωση των χριστιανικών ορισμών, άφηνε παράλληλα το περιθώριο στην εκδήλωση ποικίλων πρακτικών πίστης -για τους άντρες και τις γυναίκες, τα άτομα ή τις λατρευτικές κοινοτητες. Τελικά, μέσα από τη δική του ιδιαίτερη θρησκεία, το Βυζάντιο διαχειρίστηκε τις καίριες διαφορές του όχι μόνο με τους Μουσουλμάνους, τους Άραβες και τους Τούρκους, αλλά και με τους άλλους Χριστιανούς -κυρίως της Δύσης. Η θεολογική εκλέπτυνση αυτής της δογματικής και επίμονης Ελληνικής Ορθοδοξίας οικοδόμησε ένα χαρακτηριστικό σύστημα πίστης και μια συνεκτική μορφή κυριαρχίας με πυρήνα τη συνεργασία μεταξύ αυτοκράτορα και Πατριάρχη. Ακόμα κι αν, εντέλει, οι αυτοκράτορες πολεμούσαν και πέθαιναν σαν Έλληνες ή Ρωμαίοι, ήθελαν να κηδεύονται και να μνημονεύονται ως Χριστιανοί».
«Το βαθύτερο ενδιαφέρον για την αιωνιότητα του κόσμου, για την ύπαρξη νοήματος, και για τους νόμους της Φύσης εκδηλωνόταν στους σχολιασμούς των αρχαίων κειμένων και έφτανε μέχρι τη διερώτηση για τη σφαιρική δομή του κόσμου και τα φυσικά φαινόμενα. Ο Συμεών Σηθ έδωσε μια εξήγηση για τη διαφορά ανάμεσα στην ηχητική και την οπτική εκδήλωση του κεραυνού λέγοντας ότι ο ήχος χρειάζεται χρόνο για να μεταδοθεί, ενώ η θέα είναι ανεξάρτητη του χρόνου. Αντίθετα, ο Ψελλός πίστευε ότι η συγκεκριμένη καθυστέρηση οφείλεται στη διαφορά ανατομίας ανάμεσα στην κοιλότητα του αφτιού και την προεξοχή του ματιού. Ο Ατταλειάτης, παρότι παρουσίασε μια εμπεριστατωμένη άποψη διακωμωδώντας την ιδέα ότι ο κεραυνός βγαίνει από το στόμα ενός πελώριου δράκου, δεν μπόρεσε να εξηγήσει το αίτιο που τον δημιουργεί.
Η ορθολογική επιστημονική μελέτη οδήγησε προφανώς σε αναπόφευκτες συγκρούσεις με τις χριστιανικές Αρχές. Ο Ιωάννης Ιταλός, διάδοχος του Ψελλού στη νεοσύστατη έδρα της Φιλοσοφικής Σχολής, κατηγορήθηκε και δικάστηκε επειδή εφάρμοζε τη λογική μέθοδο στη θεολογία της Ενσάρκωσης και στα θαύματα του Χριστού, ενώ αρνιόταν την αθανασία της ψυχής και την ανάσταση του σώματος. Το 1082 καταδικάστηκε για αίρεση και παγανισμό, ενώ την ίδια τύχη είχαν αργότερα και ορισμένοι από τους μαθητές του. Παρ' όλα αυτά, η μελέτη των αρχαίων φιλοσοφικών κειμένων, που περιελάμβανε και έργα αστρονομίας, φυσικής, μαθηματικών και Λογικής, ισχυροποίησε μια παράδοση που επιβίωσε μέχρι το τέλος της αυτοκρατορίας κατορθώνοντας, παρά τις στιγμές όξυνσης, να συνυπάρχει με τη χριστιανική πίστη. Δεν έλειπαν, βέβαια, και οι ακραίες εκφάνσεις της, όπως η περίπτωση του λόγιου Πλήθωνα στον Μυστρά, ο οποίος εγκατελειψε εντελώς την εκκλησιαστική πίστη και έγραψε ολόκληρες Λειτουργίες προς τιμήν του Δία και του Απόλλωνα».
Τι είναι το Βυζάντιο
[Αγγλ. πρωτότυπο:
Byzantium. The Surprising Life of a Medieval Empire
(2007, Penguin Books Ltd / Princeton University Press)],
εκδ. Ωκεανίδα, 2006, Μτφρ. Χριστιάννα Σαμαρά,
σσ. 117, 118, 439, 440
[English version / Αγγλ.εκδ. pp. 49, 50, 229, 230].
Τζούντιθ Χέριν
Η Τζούντιθ Χέριν σπούδασε Ιστορία στα πανεπιστήμια του Cambridge και του Birmingham στο οποίο και εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή· εργάστηκε επίσης στην Αθήνα, στο Παρίσι και το Μόναχο και διαδέχτηκε τον Stanley J. Seeger, καθηγητή της Βυζαντινής Ιστορίας στο Princeton, προτού αναλάβει τη θέση που διατηρεί και σήμερα στο King’s. Έγινε κυρίως γνωστή για το βιβλίο της The Formation of Christendom (Λονδίνο 1989), αλλά έχει επίσης στο ενεργητικό της πολλές δημοσιεύσεις για τη βυζαντινή αρχαιολογία και άλλα θέματα. Στην παρούσα φάση τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα κινούνται γύρω από τις γυναίκες στο Βυζάντιο και τη σχέση του Βυζαντίου με το Ισλάμ και τη Δύση. Είναι διευθύντρια στο Centre for Hellenic Studies, του King’s College του Λονδίνου.
Παρουσιάσεις & Κριτικές του βιβλίου:
Η Τζούντιθ Χέριν σπούδασε Ιστορία στα πανεπιστήμια του Cambridge και του Birmingham στο οποίο και εκπόνησε τη διδακτορική της διατριβή· εργάστηκε επίσης στην Αθήνα, στο Παρίσι και το Μόναχο και διαδέχτηκε τον Stanley J. Seeger, καθηγητή της Βυζαντινής Ιστορίας στο Princeton, προτού αναλάβει τη θέση που διατηρεί και σήμερα στο King’s. Έγινε κυρίως γνωστή για το βιβλίο της The Formation of Christendom (Λονδίνο 1989), αλλά έχει επίσης στο ενεργητικό της πολλές δημοσιεύσεις για τη βυζαντινή αρχαιολογία και άλλα θέματα. Στην παρούσα φάση τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα κινούνται γύρω από τις γυναίκες στο Βυζάντιο και τη σχέση του Βυζαντίου με το Ισλάμ και τη Δύση. Είναι διευθύντρια στο Centre for Hellenic Studies, του King’s College του Λονδίνου.
Παρουσιάσεις & Κριτικές του βιβλίου:
No comments:
Post a Comment