Ενας συνοδικός ορισμός του «αιρετικού»& οι προβλεπόμενες ποινές για τους «αιρετικούς»

Σύγχρονο
θύμα ρινοτομίας *

«Αἱρετικοὺς δὲ λέγομεν, τούς τε πάλαι τῆς ἐκκλησίας ἀποκηρυχθέντας, καὶ τοὺς μετὰ ταῦτα ὑφ' ἡμῶν ἀναθεματισθέντας· πρὸς δὲ τούτοις, καὶ τοὺς τὴν πίστιν μὲν τὴν ὑγιῆ προσποιουμένους ὁμολογεῖν, ἀποσχίσαντας δέ, καὶ ἀντισυνάγοντας τοῖς κανονικοῖς ἡμῶν ἐπισκόποις».

(6ος κανόνας της Πρώτης Συνόδου της Κων/πολης (Β' Οικουμενικής) του 381)

Μετάφραση Ακανθόπουλου:

«Αιρετικούς καλούμε και όσους από παλιά αποκηρύχτηκαν από την εκκλησία και όσους αργότερα αναθεματίστηκαν από εμάς· επιπλέον και όσους προσποιούνται ότι ομολογούν την αληθινή πίστη, αλλά έχουν αποσχιστεί και κάνουν συναθροίσεις που αντιτίθενται στους κανονικούς μας επισκόπους».

(Κώδικας ιερών κανόνων και εκκλησιαστικής νομοθεσίας της Εκκλησίας της Ελλάδος: Κείμενο, Ερμηνεία, Σχόλια, εκδ. Βάνιας, Θεσσαλονίκη 2006, σ. 67)

«Οι ποινές που επιβάλλονταν στους αιρετικούς ήταν τόσο εκκλησιαστικές όσο και πολιτειακές. Συνηθισμένο ήταν το κάψιμο των βιβλίων τους στην πυρά, η καθαίρεση των αιρετικών κληρικών από ιερατικό τους αξίωμα και ο αφορισμός λαϊκών και κληρικών. Από τον Δ' αιώνα, οπότε ο Χριστιανισμός κατέστη η επίσημη θρησκεία της αυτοκρατορίας, το αδίκημα της αίρεσης διωκόταν και τιμωρείτο από το δίκαιο της αυτοκρατορίας με διατάξεις του πολιτειακού νομοθέτη, αφού οποιαδήποτε παρέκκλιση από τη δογματική διδασκαλία της Εκκλησίας χαρακτηριζόταν από το κράτος ως επιβουλή της δημόσιας τάξης (crimen publicum)».

Τι περιλαμβανόταν στις «πολιτειακές ποινές»;

α) Η κεφαλική τιμωρία, δηλαδή η θανατική ποινή. Με αυτή την ποινή τιμωρήθηκαν οι Μανιχαίοι, οι Ευνομιανοί και οι Μοντανιστές, αλλά και οι Αρειανοί και οι Νεστοριανοί.

β) Τα καταναγκαστικά έργα που συνοδεύονταν συχνά με βασανιστήρια. Αυτή η ποινή επιφυλάχθηκε στους Μανιχαίους, τους Φρύγες (ίσως οι ίδιοι με τους Μοντανιστές), οι Δονατιστές και οι Πρισκιλλιανοί.

γ) Η εξορία. Με εξορία καταδικάστηκαν επίσημα πολλές φορές οι Ευνομιανοί, οι Φωτεινιανοί, οι Αρειανοί και οι Απολλιναριστές. Συνήθως η Εκκλησία τούς παρέδισε στην κοσμική εξουσία για να εκτελεστεί αυτή η ποινή.

δ) Η μαστίγωση. Αναφέρεται ότι χρησιμοποιήθηκε κατά των αποίκων ή δούλων που ασπάζονταν τις δοξασίες των Δονατιστών.

ε) Η δήμευση της περιουσίας. Με αυτή την ποινή τιμωρούνταν τα άτομα που θεωρούνταν ότι ανήκαν στις αιρέσεις των Δονατιστών, των Μανιχαίων, των Αρειανών, των Μακεδονιανών και των Απολλιναρίων.

στ) Οι χρηματικές ποινές, ανάλογα με τα περιουσιακά στοιχεία εκείνου που καταδικάζονταν ως αιρετικός.

ζ) Οι στερήσεις και οι περιορισμοί στο δημόσιο και ιδιωτικό δίκαιο. Κατηγορούμενοι ως εναντιούμενοι προς της κρατική εξουσία, θεωρούνταν αντίστοιχα ότι δεν μπορούσαν να έχουν την εμπιστοσύνη του κράτους και να είναι λειτουργοί του.

* Σωτήριος Α. Λιόσης, Αίρεσις-Αιρετικός στους Θείους και Ιερούς Κανόνες, εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2008, σσ. 90, 91


Πρόσθετες ποινές περιγράφονται στο άρθρο
«Βυζάντιο-Βασανιστήρια: Οι Φρικαλεότητες που δεν χωρούν στον ανθρώπινο νου».