The Hell & the End of the Worldaccording to the Eastern Orthodox theology /Η Κόλαση & το Τέλος του Κόσμουκατά την Ορθόδοξη θεολογία

«Hell is not so much a place where God imprisons man, as a place where man, by misusing his free will, chooses to imprison himself. And even in Hell the wicked are not deprived of the love of God, but by their own choice they experience as suffering what the saints experience as joy. ‘The love of God will be an intolerable torment for those who have not acquired it within themselves’ (V. Lossky, The Mystical Theology of the Eastern Church, p. 234).

Hell exists as a final possibility, but several of the Fathers have none the less believed that in the end all will be reconciled to God. It is heretical to say that all must be saved, for this is to deny free will; but it is legitimate to hope that all may be saved. Until the Last Day comes, we must not despair of anyone’s salvation, but must long and pray for the reconciliation of all without exception. No one must be excluded from our loving intercession. ‘What is a merciful heart?’asked Isaac the Syrian. ‘It is a heart that burns with love for the whole of creation, for men, forthe birds, for the beasts, for the demons, for all creatures’ (Mystic Treatises, edited by A. J. Wensinck, Amsterdam, 1923, p. 341). Gregory of Nyssa said that Christians may legitimately hope even for the redemption of the Devil.

The Bible ends upon a note of keen expectation: “Surely I am coming quickly. Amen. Even so, come, Lord Jesus” (Rev. 22:20). In the same spirit of eager hope the primitive Christians used to pray: ‘Let grace come and let this world pass away’ (Didache, 10, 6). From one point of view the first Christians were wrong: they imagined that the end of the world would occur almost immediately, whereas in fact two millennia have passed and still the end has not yet come. It isnot for us to know the times and the seasons, and perhaps this present order will last for many millennia more. Yet from another point of view the primitive Church was right. For whether theend comes early or late, it is always imminent, always spiritually close at hand, even though itmay not be temporally close. The Day of the Lord will come “as a thief in the night” (1 Thess.5:2) at an hour when men expect it not. Christians, therefore, as in Apostolic times, so todaymust always be prepared, waiting in constant expectation. One of the most encouraging signs ofrevival in contemporary Orthodoxy is the renewed awareness among many Orthodox of the  Second Coming and its relevance. ‘When a pastor on a visit to Russia asked what is the burning problem of the Russian Church, a priest replied without hesitation: the Parousia (P. Evdokimov, L’Orthodoxie, p. 9 (Parousia: the Greek term for the Second Coming)).»

«Η κόλαση δεν είναι τόσο ένας τόπος όπου ο Θεός φυλακίζει τους ανθρώπους, όσο ένας τόπος τον οποίο οι ίδιοι οι άνθρωποι, καταχρώμενοι την ελεύθερη θέλησή τους, διαλέγουν για να φυλακίσουν τον εαυτό τους. Ακόμη και στην κόλαση οι κολασμένοι δεν στερούνται της αγάπης του Θεού, αλλ’ αυτό που οι άγιοι βιώνουν ως χαρά, αυτοί το βιώνουν ως βάσανα, πράγμα που είναι αποτέλεσμα της δικής τους επιλογής. «Η αγάπη του Θεού θα είναι ένα ανυπόφορο βάσανο γι’ αυτούς που δεν την έχουν αποκτήσει μέσα τους».

Η κόλαση υπάρχει ως τελική δυνατότητα, αλλ’ αρκετοί Πατέρες πιστεύουν, παρ’ όλα αυτά, πως στο τέλος όλοι θα συμφιλιωθούν με τον Θεό. Είναι αιρετικό το να λέμε πως όλοι υποχρεούνται να σωθούν, επειδή μ’ αυτό αρνούμαστε την ελεύθερη βούληση που διαθέτει ο άνθρωπος. Είναι όμως θεμιτό να ελπίζουμε πώς όλοι ίσως σωθούν. Μέχρι να έρθει η Έσχατη Ημέρα, δεν πρέπει ν’ απελπιζόμαστε για τη σωτηρία κανενός, και επιβάλλεται να προσευχόμαστε και να επιθυμούμε τη συμφιλίωση των πάντων χωρίς εξαίρεση. Κανείς δεν πρέπει να διαφεύγει από τις πρεσβείες της αγάπης μας. «Τι εστιν καρδιά που καίει με αγάπη για ολόκληρη την κτίση, για τους ανθρώπους, τα πουλιά, τα θηρία, για τους δαίμονες, για όλα τα δημιουργήματα». Ο Γρηγόριος Νύσσης λέει πως είναι θεμιτό οι χριστιανοί να ελπίζουν ακόμη και για τη λύτρωση του διαβόλου.

Η Βίβλος καταλήγει σε μια φράση έντονης προσδοκίας: «Ναι έρχομαι ταχύ. Αμήν, ναι έρχου, Κύριε Ιησού» (Αποκαλ. 22, 20). Με το ίδιο πνεύμα έντονης ελπίδας οι πρώτοι χριστιανοί συνήθιζαν να προσεύχονται, «Η χάρις ελθέτω και ο κόσμος παρελθέτω». Από κάποια άποψη όμως οι πρώτοι χριστιανοί είχαν άδικο: φαντάζονταν πως το τέλος του κόσμου θα συνέβαινε σχεδόν αμέσως, ενώ στην πραγματικότητα έχουν περάσει δύο χιλιετίες και το τέλος δεν έχει έρθει ακόμη. Δεν ανήκει σε μάς να γνωρίζουμε τους χρόνους και τους καιρούς, και ίσως η παρούσα τάξη να διαρκέσει για πολύ περισσότερες χιλιετίες. Από κάποια όμως άλλη άποψη, η αρχαία Εκκλησία είχε δίκιο. Επειδή όποτε κι αν έρθει το τέλος, νωρίς ή αργά, είναι πάντοτε επικείμενο, πνευματικά βρίσκεται διαρκώς κοντά μας, κι όταν ακόμη δεν βρίσκεται χρονικά κοντά μας. Η ημέρα του Κυρίου θα έλθει «ως κλέπτης εν νυκτί» (Α’ Θεσσαλ. 5, 2), την ώρα που δεν την περιμένουμε. Συνεπώς οι χριστιανοί, όπως στους αποστολικούς χρόνους, έτσι και σήμερα πρέπει να είναι συνεχώς έτοιμοι, γεμάτοι αναμονή. Ένα από τα πιο ενθαρρυντικά σημεία ανανέωσης στη σύγχρονη Ορθοδοξία είναι η αναβίωση του ενδιαφέροντος για τη Δευτέρα Παρουσία και τη σημασία της. «Όταν κάποιος πάστορας, που βρισκόταν σ’ επίσκεψη στη Ρωσία, ρώτησε ποιο είναι το πιο καυτό πρόβλημα της Ρωσικής Εκκλησίας, ένας ιερέας του απάντησε χωρίς δισταγμό: η Δευτέρα Παρουσία»».

* Timothy Kallistos Ware / Κάλλιστος Ware,

The Orthodox Church,
Penguin (Non-Classics), 2nd ed., 1993 (1964),
«The last things» (p. 261, 262).
[English text/Αγγλικό κείμενο, PDF]
/
Η Ορθόδοξη Εκκλησία,

μεταφρ. Ροηλίδης Ιωσήφ, εκδ. Ακρίτας, 1998 (1964),
«Τα Έσχατα».