The Christ as Word identified with the archangel Michael: An interpretative link between the Shepherd of Hermas (2nd cent.) and the Bogomil Christians (10th cent.) /Ο Χριστός ως Λόγος ταυτίζεται με τον αρχάγγελο Μιχαήλ:Ένας ερμηνευτικός σύνδεσμος μεταξύ του Ποιμένα του Ερμά (2ος αι.) και των Βογόμιλων χριστιανών (10ος αι.)

*

In Hermas [...] Christ is identified with the archangel Michael. [...] It is really the Word who is called Michael. This is not surprising, for Michael in Jewish tradition is the chief of the archangels and the prince of all the heavenly hosts. [...] The title ἀρχιστράτηγος, given to Michael in a number of texts, is applied to the Word of Christians. While, however, the name Michael, which tended to confuse the issue, was only given to the Word in primitive theology, the title of ἀρχιστράτηγος was to endure in tradition, particularly in Methodius and Eusebius.

Στον Ερμά [...] ο Χριστός ταυτίζεται με τον αρχάγγελο Μιχαήλ. [...] Είναι πράγματι ο Λόγος ο οποίος αποκαλείται Μιχαήλ. Αυτό δεν προκαλεί εντύπωση, διότι ο Μιχαήλ στην ιουδαϊκή παράδοση είναι ο αρχηγός των αρχαγγέλων και ο άρχοντας όλων των ουράνιων δυνάμεων. [...] Ο τίτλος ἀρχιστράτηγος, ο οποίος αποδίδεται στον Μιχαήλ σε αρκετά κείμενα, εφαρμόζεται στο Λόγο των Χριστιανών. Ενώ, όμως, το όνομα Μιχαήλ, το οποίο έτεινε να προκαλεί σύγχυση στο ζήτημα, αποδιδόταν μόνο στο Λόγο στην πρώιμη θεολογία, ο τίτλος ἀρχιστράτηγος άντεξε μέσα στην παράδοση, ειδικά στο Μεθόδιο και τον Ευσέβιο.


* Jean Daniélou,
The theology of Jewish Christianity

[Η θεολογία του Ιουδαϊκού Χριστιανισμού],

Darton, Longman & Todd, 1964
p. 123, 124.






Κατά την προ-κωνσταντίνεια περίοδο δεν υπήρχε ένα καθορισμένο σύστημα ανάγνωσης, πράγμα που σημαίνει ότι και κείμενα της μεταποστολικής εποχής που τελικά δεν εντάχθηκαν στον κανόνα των βιβλίων της Κ.Δ., όπως ο Ποιμένας, οι επιστολές του Κλήμη Ρώμης και η Επιστολή Βαρνάβα, διαβάζονταν στις λατρευτικές συνάξεις ορισμένων εκκλησιών.
(Μ. Γκουτζιούδη, "Η λατρευτική δραστηριότητα των χριστιανικών κοινοτήτων από την εποχή της Καινής Διαθήκης μέχρι το Διάταγμα των Μεδιολάνων", στο Ατματζίδης & Λιανός Λιαντής (επιμ.), Αρχαίος Κόσμος και Καινή Διαθήκη, σσ. 61, 62)

The Logos, or Son of God, had, according to the Bogomils, three names: (i) He was the Archangel Michael, for the prophet Isaiah said of Him: καλεῖται τό ὄνομα αὐτοῦ, Μεγάλης βουλῆς ἄγγελος.

Ο Λόγος, ή Γιος του Θεού, είχε, σύμφωνα με τους Βογόμιλους, τρία ονόματα: (α) Ήταν ο Αρχάγγελος Μιχαήλ, διότι ο προφήτης Ησαΐας είχε πει σχετικά με Αυτόν: καλεῖται τό ὄνομα αὐτοῦ, Μεγάλης βουλῆς ἄγγελος.

* Dimitri Obolensky,
The Bogomils: A Study in Balkan Neo-Manichaeis

[Βογόμιλοι: Μελέτη των Βαλκάνιων Νεομανιχαίων],

Cambridge University Press, 2004,

p./σ. 210.

Also: / Επίσης:

* Steven Runciman,

The medieval Manichee: A study of the Christian dualist heresy

[Ο μεσαιωνικός Μανιχαίος: Μελέτη της χριστιανικής διυστικής αίρεσης],

p./σ. 76.

* Janet & Bernard Hamilton & Yuri Stoyanov,
Christian dualist heresies in the Byzantine world, c. 650-c. 1450: selected sources
[Χριστιανικές διυστικές αιρέσεις στο Βυζαντινό κόσμο, περ. 650-περ. 1450: επιλεγμένες πηγές]
(Manchester medieval sources series),
Manchester University Press ND, 1998,
p./σ. 186.

Εντέλει, παρατηρούμε ότι η αγγελική χριστολογία σε μεγάλο βαθμό εξέλιπε μετά τον τέταρτο αιώνα Κ.Χ. Αυτό συνέβη κυρίως επειδή αποτελούσε εγγενώς υποτακτική χριστολογία και ήταν ασύμβατη με την ανάπτυξη του δόγματος περί ομοουσίου το οποίο αποκορυφώθηκε στην τριαδική ορθοδοξία της Νίκαιας. Επίσης έφτασε να έχει αρειανιστικούς συσχετισμούς. Συνεπώς, από τον τέταρτο αιώνα και έπειτα υπήρξε μικρή προσκόλληση στην αγγελική χριστολογία.

* Peter R. Carrell,
Jesus and the angels: angelology and the christology of the Apocalypse of John
[Ο Ιησούς και οι άγγελοι: αγγελολογία και η χριστολογία της Αποκάλυψης του Ιωάννη],
Cambridge University Press, 1997,
p./σ. 109.

Also, see pp. 108, 109 for the notion supported at the Testaments of the Twelve Patriarchs (T.Dan 6:2; T.Levi 5:6, 7) and the Pseudo-Clementine writings (Homilies 18:4; Recognitions 2:42).

Επίσης, βλέπε σσ. 108, 109 για την ιδέα η οποία υποστηρίζεται στις Διαθήκες των Δώδεκα Πατριαρχών (T.Dan 6:2· T.Levi 5:6, 7) και στις Ψευδο-κλημεντίνειες γραφές (Homilies 18:4· Recognitions 2:42).