«Οι κολαζόμενες αποτελούν τμήμα του εικονογραφικού θέματος της Δευτέρας Παρουσίας. Συγκεκριμένα ανήκουν, μαζί με τους κολαζόμενους, στην εικονογράφηση της Κολάσεως και στα «εν αυτή διαλαμβανόμενα». Στις παλαιότερες απεικονίσεις της Δευτέρας Παρουσίας τον 11ο και 12ο αιώνα (ψηφιδωτό Παναγίας των Χαλκέων, μικρογραφίες στο χειρόγραφο Paris. gr. 74, εικόνες της Μονής Σινά, ψηφιδωτό του Torcello), οι κολαζόμενοι συνήθως απεικονίζονται συνοπτικά, χωρίς ιδιαίτερη μνεία στις αμαρτίες για τις οποίες τιμωρούνται. Μεγαλύτερη έμφαση δίνεται στο είδος της τιμωρίας τους (το πυρ το άσβεστον, ο σκώληξ ο ακοίμητος, ο Τάρταρος, ο τριγμός των οδόντων, το σκότος το Εξώτερον, η πίσσα).
Όμως ήδη από τις πρώτες απεικονίσεις του θέματος, εντοπίζονται παραστάσεις (Yilanli Kilise στην Καππαδοκία, 9ος-10ος αι.), όπου το είδος της αμαρτίας και η ποινή της συγκεκριμενοποιούνται. Τα παραδείγματα πληθαίνουν στο 12ο και 13ο αι. (Παναγία Μαυριώτισσα Καστοριάς, Άγιος Γεώργιος Κουθαρά Αττικής, Άη-Στράτηγος Μπουλαριών Μάνης, Παναγιά Κερά Κριτσάς Μεραμπέλλου, Παναγία στο Καρύδι Αποκορώνου κλπ.). Το 14ο αιώνα αυτή η εικονογραφική παραλλαγή θα γνωρίσει ξεχωριστή δημοτικότητα (Παναγία Λιέβισκα στην Πρισρένη, νάρθηκας Παναγίας του Μουτουλλά και Παναγίας στην Ασίνου της Κύπρου, Γκρατσάνιτσα, Ντέτσανη κλπ.), δημοτικότητα που θα συνεχιστεί και στους επόμενους αιώνες μέχρι και το 19ο αι. Η διάδοση που το θέμα γνωρίζει στις τοιχογραφημένες εκκλησίες της Κρήτης, το 14ο και 15ο αιώνα, σε συνδυασμό με τον περιορισμένο χώρο που αυτές διαθέτουν, λόγω των μικρών τους διαστάσεων, θα οδηγήσει στην απεικόνιση των ποινών των κολαζομένων και ως αυτοτελών παραστάσεων και όχι μόνον ως τμημάτων της Δευτέρας Παρουσίας.
Το γεγονός ότι, όπως θα δούμε, οι κολαζόμενοι τιμωρούνται πολύ συχνότερα για αδικήματα κοινωνικής και ηθικής φύσεως παρά για ποινικά παραπτώματα, προσφέρει τη δυνατότητα μιας μελέτης που δεν θα εξαντλείται μόνο στην εικονογραφική ανάλυση του θέματος. Γιατί, μέσα από αυτές τις παραστάσεις μπορούμε να διερευνήσουμε, έμμεσα, τις κοινωνικές αντιλήψεις μιας εποχής, τις δοξασίες και προκαταλήψεις της γύρω από την αμαρτία και το κακό. Αυτό θα επιχειρήσω να διατυπώσω στο κείμενο που ακολουθεί, αναζητώντας, μέσω των παραστάσεων των κολαζομένων γυναικών, τις αντιλήψεις της εποχής για το γυναικείο φύλο».
«Οι παραστάσεις των κολαζομένων γυναικών στις εκκλησίες της Κρήτης» *,
Αρχαιολογία και Τέχνες, τεύχος 21, Νοέμβριος 1986,
p./σ. 41.
[Greek/Ελληνικά PDF]
Παρόμοια, στον ναό του Αγίου Ιωάννη Προδρόμου,
(ανακηρυγμένου πλέον σε Βυζαντινό μνημείο)
μέσα στην πόλη της Καστοριάς, στη συνοικία Απόζαρι,
εμφανίζονται οι εξής τοιχογραφίες:
No comments:
Post a Comment