Εarly Christian Doctrine / Πρωτοχριστιανική Ιστορία του Δόγματος:Η πλατωνική ψυχολογία παρεισφρέει στον Χριστιανισμό /Platonic psychology creeps into Christianity

Τα μαρτύρια των αμαρτωλών στην Κόλαση,
ψηφιδωτό, τμήμα από τη Δευτέρα Παρουσία,
αρχές 12ου αι. Βενετία, Τορστέλο, Santa Maria Assunta:
για τους Βυζαντινούς ο χρόνος θα τελείωνε κατά τη Δευτέρα Παρουσία
(Χατζηδάκη, Ψηφιδωτά, σ. 165, εικ. 151.) @

«Στο πρώτο ήμισυ του 2ου αιώνα, οι ανθρωπολογικές και εσχατολογικές απόψεις των εκκλησιαστικών συγγραφέων κινούνται πολύ κοντά στο βιβλικό πλαίσιο. Αυτό περιλαμβάνει τη θεώρηση του ανθρώπου ως ολότητα, τη θνητότητα της ψυχής[16], την προσμονή για την ταχεία έλευση του Κυρίου[17], επίσης την ελπίδα για την ανάσταση, που για τους πιστούς χριστιανούς θα σημάνει αθανασία[18], αλλά και την προσδοκία για την ευημερία των δίκαιων ανθρώπων στη γη κατά τη χιλιετή βασιλεία του Χριστού, ενώ οι πονηροί θα έχουν εκμηδενιστεί[19]. Όπως γράφει για αυτή την περίοδο ο φημισμένος καθηγητής θεολογίας Paul Tillich: «Οι αποστολικοί πατέρες δεν πίστευαν στην αθανασία της ψυχής. Δεν υπάρχει εγγενής αθανασία, αλλιώς θα ήταν άνευ νοήματος για αυτούς να μιλούν για αθάνατη ζωή που προσφέρει ο Χριστός. […] Υπό αυτό το φως μπορούμε να συμπεράνουμε ότι ο παραδοσιακός τρόπος που μιλούμε για την αθανασία της ψυχής δεν αποτελούσε κλασικό χριστιανικό δόγμα, αλλά μια διαστροφή του»[20].

Κατά τα διαθέσιμα στοιχεία, οι πρώτοι στους οποίους διείσδυσε η ιδέα της ψυχής ως οντότητας ανεξάρτητης από το σώμα ήταν οι χριστιανοί της Αιγύπτου, οι οποίοι είχαν επηρεαστεί από τον γνωστικισμό, ένα συγκρητιστικό κράμα από ιουδαϊσμό, ελληνιστική φιλοσοφία και ανατολικές δεισιδαιμονίες[21]. Υπό αυτές τις συνθήκες, γράφει ο καθηγητής θεολογίας Θεοδώρου, «συνετελέσθη η πρώτη σπουδαία [sic] συνάντησις του Χριστιανισμού μετά της ελληνικής φιλοσοφίας»[22]. Εν αντιθέσει με άλλες περιοχές της αυτοκρατορίας όπου οι γνωστικίζουσες απόψεις καταδικάστηκαν ως αιρετικές (ήδη από το 140 περ.), στις εκκλησίες της Αιγύπτου υπήρχε μεγάλος φιλελευθερισμός και πλουραλισμός. Για παράδειγμα, ο γνωστικίζων χριστιανός Βασιλείδης ίδρυσε στην Αλεξάνδρεια δική του σχολή και μάλιστα καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του (μέχρι δηλαδή το 161) απολάμβανε τον σεβασμό των εκεί συγχριστιανών του[23]. Οι Γνωστικοί της Αιγύπτου πιθανολογείται ότι υπέστησαν επιρροή από τον Φίλωνα[24]. Γενικά συμφωνούσαν με τη διδασκαλία του Πυθαγόρα και του Πλάτωνα σχετικά με την πτώση των ψυχών στα υλικά σώματα και τον αγώνα τους να επιστρέψουν στην πρότερη, πνευματική κατάσταση[25]. Υποτιμούσαν την ύλη και το σώμα[26] και, ως εκ τούτου, σε τέτοιες ομάδες συναντούμε για πρώτη φορά στην ιστορία του χριστιανισμού την ιδέα του ασκητισμού, του αναχωρητισμού και της επιβεβλημένης αγαμίας[27]. (Βλ. 1 Τιμόθεο 4:1-5) Μάλιστα για τον Βασιλείδη συγκεκριμένα, ο Ευσέβιος μας πληροφορεί ότι οι νέοι μαθητές του έπρεπε κατά τον πυθαγόρειο τρόπο να μείνουν στη σιωπή για πέντε χρόνια[28]».

* Ιστολόγιο Πρωτοχριστιανική Ιστορία του Δόγματος,
ανάρτηση 13ης Ιουνίου 2010,
«Ψυχή—στη Βίβλο και στον μεταβιβλικό ιουδαϊσμό και χριστιανισμό. Κεφάλαιο 4α Η πλατωνική ψυχολογία παρεισφρέει στον χριστιανισμό (α΄)»