Ο υπέρτατος θεός Ιαώ ως Άδης, Δίας, Ήλιος και Διόνυσος

«Ο τρίτος αιώνας μ.Χ. ήταν διαφορετικός. Στη διαμάχη με το χριστιανισμό οι ειδωλολάτρες αισθάνθηκαν την ανάγκη να συγκροτήσουν ένα σώμα αποκαλύψεως, αν όχι ακριβώς μια θρησκεία. Η εποχή του φιλοσοφικού σκεπτικισμού ανήκε γενικά στο παρελθόν, και ήταν αισθητή η πίεση για κάποιο συγκρητισμό που θα μπορούσε να ερμηνεύσει και να συνδυάσει τις διάφορες θρησκευτικές εκδηλώσεις. Αυτό όμως μπορύσε να γίνει μόνο με την έγκριση κάποιου μαντείου, και ο Μακρόβιος, για παράδειγμα, παραθέτει τα εξής σαν απάντηση που δόθηκε από τον Απόλλωνα της Κλάρου στο ερώτημα με ποιον από τους θεούς έπρεπε να ταυτιστεί ο καλούμενος Ιαώ (Ιεχωβά):

"Όσοι έχουν μελετήσει τα ανεξερεύνητα μυστήρια πρέπει να τα κρατήσουν κρυφά, μα αν έχεις μόνο πολύ μικρή σύνεση και ασθενές πνεύμα, σημείωσε ότι ο Ιαώ είναι ο μεγαλύτερος από τους θεούς· το χειμώνα είναι ο Άδης, και ο Δίας όταν αρχίζει η άνοιξη, ο Ήλιος το καλοκαίρι, και το φθινόπωρο ο αβρός Ιαώ [sic, το ορθό είναι "Ίακχος" (βλέπε Peter Schäfer, Judeophobia: Attitudes toward the Jews in the Ancient World (1997), σ. 232, υποσημ. 126.]". [υποσημ. Macrobii Saturnalia 1, 18, 19 κέ. Βλ. επίσης Nilsson, Geschichte der griechischen Religion II, 457]

Βλέπουμε εδώ μια προσπάθεια να παρουσιαστεί βάσει των εποχών ένας υπέρτατος θεός με τέσσερις όψεις: ο Άδης και ο Δίας, ο θεός Ήλιος (εννοούμενος πιθανόν ως ο Απόλλωνας) και ο Διόνυσος (γιατί η λέξη Ιαώ ερμηνευόταν μερικές φορές σαν τίτλος του Διονύσου και άλλοτε αναγνωριζόταν σαν το όνομα του θεού των Ιουδαίων). Αν αυτή αποτελεί αυθεντική απάντηση του ναού της Κλάρου, δείχνει μια γενναία προσπάθεια να συνδυαστούν οι κορυφαίοι θεοί της ειδωλολατρείας, αλλά και να δημιουργηθούν περιθώρια στο οικουμενικό σύστημα για τους Ιουδαίους και τους χριστιανούς, υπό την προϋπόθεση ότι ήταν έτοιμοι να εισέλθουν σ' αυτό με τούτους τους όρους».

* Herbert William Parke,
Τα ελληνικά μαντεία,
μετάφρ. Ανδρέα Βοσκού, εκδ. Καρδαμίτσα, Αθήνα 1979, σσ. 179, 180.
For the english version, Herbert William Parke, Greek Oracles, Hutchinson university library: Classical history and literature, London 1967.